In de natuur zie je allerlei verschillende kleuren, die kleur ontstaat door pigmenten. Onze grote schilder Rembrandt maakte met slechts zes pigmenten wel 114 kleuren.

Pigmenten wat zijn dat en waarvoor worden ze gebruikt?

In de natuur zie je allerlei verschillende kleuren. Planten, bloemen, dieren, aarde en stenen, allemaal met een eigen kleur, die kleur ontstaat door pigmenten. 
Elk pigment heeft een eigen kleur en samengevoegd in verschillende verhoudingen, maken ze weer een nieuwe kleur.        

Wat is pigment?

Het Latijnse woord 'pigmentum' , betekent 'verf' . Algemeen kun je zeggen dat pigment een stof is die kleur geeft. Pigmenten krijgen hun kleur door het absorberen van het licht. Niet alle pigmenten absorberen dezelfde golflengten van het licht, daar hangt vanaf welke kleur wordt teruggekaatst naar ons oog. Sommige pigmenten absorberen licht van alle golflengten, dat geeft een zwarte kleur. Wanneer er geen licht word geabsorbeerd, gereflecteerd het alle kleuren, wij zien dat als wit. Andere absorberen bijvoorbeeld alleen licht met golflengten die corresponderen met rood licht. Dat zorgt voor een groen -blauwe kleur. Het geabsorbeerde licht wordt aan ons oog onttrokken, het gereflecteerde licht nemen wij waar als de kleur van het pigment.

Waar komen pigmenten vandaan?

In mineralen en in de cellen van planten en dieren, komen oorspronkelijk pigmenten voor. Pigmenten worden ingedeeld in twee typen, al naar gelang waar ze vandaan komen.

 • Anorganische pigmenten, komen voor in mineralen en in aarde.

 De aardpigmenten zijn verweringsproducten van bepaalde gesteente. Mineralen en aardpigmenten bestaan vaak helemaal uit pigment, door ze te vermalen en te vermengen met water of olie kun je ze meteen als kleurstof gebruiken. Hematiet is een aardpigment uit ijzer en mangaanoker, de kleur varieert tussen geel tot rood. Kleuren tussen geel en roodbruin krijg je van ijzerhydroxide, ijzeroxide en umbers (dit is klei die aluminiumsilicaat bevat). De precieze kleur hangt ook van de vochtigheidsgraad af. Ook is er zwart mangaanoxide en Carboonzwart en kalkwit, dit zit gewoon in de bodem.

 • Organische pigmenten, komen voor in planten en dieren.

Om deze pigmenten te kunnen gebruiken, moet je vaak meerdere bewerkingen uitvoeren, om het pigment uit de plant of het dier te halen. (bijv. koken of laten trekken, daarna indikken of drogen en vermalen.) Bekend is bijv.: gele saffraan en het rode henna.

Het gebruik van pigmenten door de mens.  

Het gebruik van vermalen pigmenten is al heel oud. Al 350.000 jaar geleden gebruikte de voorloper van de moderne mens, de Homo sapiens al okerpigmenten. In Zambia zijn pigmenten uit deze periode gevonden, samen met gereedschap om pigmenten te malen. Waarschijnlijk smeerde zij hun lichaam ermee in om niet geroken te worden door jachtwild en om zichzelf te versieren. De gevonden pigmenten varieerden van geel tot paars. Aboriginals en andere jagers smeren zich bijvoorbeeld noch steeds met pigment in voordat zij gaan jagen.
Ook zijn er heel oude rotsschilderingen gevonden, waarbij kunstenaars de pigmenten hadden verhit om verschillende kleurschakeringen te verkrijgen. Overal op de wereld beschikte de mens ook over pigmenten die kant en klaar beschikbaar waren, zoals aardpigmenten en bloed. Aardpigmenten werden vermalen en vermengt met een bindmiddel, bloed was meteen gebruiksklaar. Ook werd er hout verbrand om een zwarte kleur te verkrijgen.

Pigmenten in de schilderkunst.

Vooral in de schilderkunst zijn heel veel toepassingen van pigmenten te zien. Vroeger vermaalden schilders zelf mineralen en andere materialen om aan pigment te komen. Het Duitse woord 'Maler' voor schilder herinnert daar nog aan. De schilders hadden maar enkele pigmenten nodig om een grote variatie aan kleuren te maken, door te mengen. Onze grote schilder Rembrandt maakte met slechts zes pigmenten wel 114 kleuren.
Om van pigment verf te maken wordt het poeder vermengd met een bindmiddel zoals water, olie of bijv. ei.

Tegenwoordig komt verf uit een tube, kant en klaar in de fabriek gemaakt. Pigmenten zijn echter nog steeds het onmisbare bestanddeel om dingen kleur te geven: van verf voor onze kozijnen en muren, kleurpotloden en stiften tot haarverf, lippenstift en de kleurtjes in onze stoffen. Natuurlijk wordt er ook door de kunstenaars nog dankbaar gebruik van gemaakt.